సువర్ణ సుమన సుజ్ఞేయము - 121 (శ్రీనాథుని హరవిలాసము: చతుర్థాశ్వాసము)

ఎక్కడ లేరె వేల్పులు సమీప్సితదాతలు ముద్దుగూన! నీ

వెక్కడ?  ఘోరవీర తప మెక్కడ?  యీ పటుసాహసిక్యముల్

తక్కు శిరీషపుష్ప మవధానపరత్వమునన్ మధువ్రతం

బెక్కిన నోర్చునో విహగ  మెక్కిన నోర్చునొ నిశ్చయింపుమా.

శివుని భర్తగా కోరి పార్వతి ఘోరతపస్సు చేయడం మొదలుపెట్టింది.  విషయం తెలుసుకున్న  తల్లి మేనక, కూతురుని బుజ్జగించి, ప్రేమతో యీ విధంగా చెప్పింది.

" చిట్టితల్లీ!  కోరకుండానే వరాలిచ్చే దేవతలు యెంతమంది లేరు?  నువ్వేమిటీ? ఈ ఘోరమైన తపస్సేమిటి? ఇంత సాహసానికి పూనుకోవద్దమ్మా.   అతి సుకుమారమైన నీ శరీరం ఇంత ఉగ్రమైన తపశ్చర్యకు, ఏకాగ్రతకు తట్టుకొనగలదా?  శిరీషపుష్పం మీద, అనగా మంకెనపూవు మీద,  తుమ్మెదలబారులు గానీ, లేకపోతే ఒక పక్షి గానీ, వ్రాలితే, తట్టుకోగలదా? "

 పరమ సుకుమారి అయిన పార్వతి తీవ్రమైన తపోదీక్ష భరించలేదని భావము.

పద్యం ఆద్యంతం అతి సరళంగా సాగి, మధ్యలో సంస్కృతపదాలతో, ఉగ్రమైన తపస్సును తలపింపచేస్తున్నది.

ముద్దుగూన అని కూతురిని సంబోధించడంలో మాతృహృదయం ధ్వనిస్తున్నది.  ఎవరు వ్రాయగలరు ఇంత మంచి పద్యాన్ని?  ఔచిత్యం తెలిసిన మహాకవులు తప్ప!

ఈ పద్యం శ్రీనాథ కవిసార్వభౌముని హరవిలాసము చతుర్థాశ్వాసము లోనిది.

సువర్ణ సుమన సుజ్ఞేయము - 120 (ఆముక్తమాల్యద: ద్వితీయాశ్వాసము)

సగరు  నలుం బురూరవు ద్రిశంకుసుతుం బురుకుత్సు గార్త

వీర్యు గయుం బృథుం భగీరథు సుహోత్రు శిబిం భరతుం దిలీపునిన్

భృగుకులు యౌవనాశ్వు శశిబిందు ననంగుని నంబరీషు బూ

రు గురుని రంతి రాఘవు మరుత్తుని గాలము కోలుపుచ్చదే.

ఈ పద్యంలో షట్చక్రవర్తుల, షోడశ మహారాజుల ప్రస్తావన ఉంది. చక్రవర్తులు ఆరుగురు, మహారాజులు పదహారుగురు.  వీరందరు లోకప్రశస్తి వహించినవారు, విశేషమైన కీర్తి గడించినవారు.  అయినప్పటికీ, కాలగతిలో కలిసిపోయినవారే.  ఈ సత్యాన్ని ఆకళింపు చేసుకొంటే, శరీరము అనిత్యమైనదని, భగవచ్చింతన మోక్షదాయకమని బోధపడి, మానవజీవితం ధర్మమార్గంలో గడపడానికి దోహదపడుతుంది.

సగరుడు, కార్తవీర్యుడు, హరిశ్చంద్రుడు, నలుడు, పురూరవుడు, పురుకుత్సుడు అనే ఆరుగురు షట్చక్రవర్తులు.

ఇక, గయుడు, పృథువు, భగీరథుడు, సుహోత్రుడు, శిబి, భరతుడు, దిలీపుడు, పరశురాముడు, యువనాశ్వుని పుత్రుడైన మాంధాత, శశిబిందుడు, అనంగుడు, అంబరీషుడు, పురుని తండ్రియైన యయాతి, రంతిదేవుడు, రాముడు, మరుత్తుడు, అనే యీ పదహారుగురిని షోడశమహారాజులంటారు.

ఆంధ్రమహాభారతం శాంతిపర్వంలో, కవిబ్రహ్మ తిక్కనసోమయాజి పదహారు సీసపద్యాలలో షోడశమహారాజుల చరిత్రలను అద్భుతంగా వర్ణించారు.

షట్చక్రవర్తులను, షోడశమహారాజులను వరుసగా చెప్పడం కష్టం కనుక, పెద్దవాళ్ళేమిటి, పిల్లలేమిటి, యీ పద్యాన్ని బట్టీయం వేస్తే,  చక్కగా గుర్తుంటారు.

ఇంతమంది ధర్మమూర్తులను గుదిగుచ్చి, శ్రీకృష్ణదేవరాయలవారు ఆముక్తమాల్యద అనే మహాప్రబంధం ద్వితీయాశ్వాసం ద్వారా తెలుగు జాతికి అందించారు.

సువర్ణ సుమన సుజ్ఞేయము - 119 (నన్నెచోడుని కుమారసంభవము: దశమాశ్వాసము)

వెలుగు కుమారతేజమున వేడిమి తాకినయంత వేయి గ

న్నులతో మిఱుమిట్లువోయిన గనుంగొన నేరక మూసికొన్న ఱె

ప్పలు కమరంగ విచ్చె  నురుభాస్కరతీవ్రకరప్రభాతికి 

న్నులికి రయంబున న్మొగిడియున్న కుముద్వతివోలె భీతితోన్.

నారదుడు బాలకార్తికేయుని తేజోవిశేషాలను దేవేంద్రునికి వివరించాడు.  ఈ వార్తను వినగానే, భయకంపితుడైన దేవేంద్రుడు, కుమారస్వామిపై దండెత్తి వచ్చాడు. కుమారస్వామి తేజస్సును చూసి ఆశ్చర్యపోయాడు.

ఇది చాలా అందమైన పద్యం.  కుమారస్వామి సరస్సులో పుట్టాడు.  ఆ సరస్సు కుముద్వతి అనగా తెల్లకలువలతో నిండియున్న సరస్సు.  ఆ తెల్లకలువలు తీక్ష్ణమైన సూర్యకిరణాలతో ముడుకొనిపోయాయి.  కుమారస్వామిని చూడగానే, ఇంద్రుని వేయికన్నులు,  మిరుమిట్లు గొలిపాయి. అమితమైన  తేజస్సుతో వెలిగిపోయే  ఆ బాలుని నేరుగా చూడలేక భయంతో ఇంద్రుని ఱెప్పలు ముడుచుకుపోయినాయి.  ముడుచుకొన్న  ఆ ఱెప్పలు, కుమారస్వామి తేజస్సు వేడికి కమిలిపోగా, ఇంద్రుడు అప్పుడు మెల్లిగా కళ్ళు విప్పాడు.

ఈ పద్యంలో తెల్లకలువల సరస్సుగా ఇంద్రుని, సూర్యునిగా బాలకుమారస్వామిని పోల్చడము, ఉరుభాస్కరతీవ్రకరప్రభాతికి, ఇంద్రుని వేయికన్నులు ముడుచుకొనిపోవడము ఔచితీభరితంగా ఉంది.

పైన చెప్పబడిన పద్యం నన్నెచోడుని కుమారసంభవము దశమాశ్వాసంలో ఉంది.

సువర్ణ సుమన సుజ్ఞేయము - 118 (శ్రీమదాంధ్రమహాభాగవతము: ద్వితీయాశ్వాసము)

తపముల జేసియైన, మఱి దానము లెన్నియు జేసియైన, నే

జపముల జేసియైన ఫలసంచయ మెవ్వని జేర్పకున్న హే

యపదములై దురంత విపదంచిత రీతిగ నొప్పుచుండు న

య్యపరిమితున్ భజించెద అఘౌఘనివర్తను భద్రకీర్తనున్.

భగవంతుని గూర్చి తపించడం ఒక ఆధ్యాత్మిక సాధన.  ఇతరుల కష్టాలు చూసి బాధపడి,  మనకు ఉన్నదాంట్లో ఇతరులకు కొంచెం పంచిపెట్టడం దానం.  ఈ రెండూ సంస్కార రూపంలో వస్తాయి.  అయితే,  పైన చెప్పిన తపదానాదులు ఈశ్వరార్పితబుద్ధితో చేయకుంటే, అవన్నీ నిందింపదగినవై, ఆపదలుగా రూపాంతరం చెంది, దుఃఖానికి కారణమౌతాయి.  అందువల్ల, మనం చేసే పనులన్నీ మంచి పనులయినప్పటికీ, ఆ పనుల కర్తృత్వాన్ని మనకు ఆపాదించుకోకుండా, భగవదర్పణ చేస్తే, అవి మనకు దుఃఖం కలిగించకుండా, బంధవిముక్తులను చేస్తాయి.  ఎందుకంటే, భగవంతుడు అపరిమతమైన శక్తి కలవాడు, పాపాల నుండి విముక్తి కలిగించగలిగినవాడు.  ఉపనిషత్తుల నుండి భగవద్గీత వరకు అన్ని సద్గ్రంథాలు చెప్పే సత్యమిదే.

" సర్వధర్మాన్ పరిత్యజ్య/మామేకo శరణం వ్రజ/అహంత్వా సర్వపాపేభ్యో/మోక్షయిష్యామి మాశుచ. " అన్న గీతాశ్లోకం చెప్పేది యీ శరణాగతి తత్వాన్ని గురించే.

ఇంతటి చక్కని పద్యం శ్రీమదాంధ్రమహాభాగవతం ద్వితీయాశ్వాసంలో ఉంది.

సువర్ణ సుమన సుజ్ఞేయము - 117 (నన్నెచోడుని కుమారసంభవము: దశమాశ్వాసము)

హరునకు నెద్ది పేర్మి, దనుజారికి నెద్ది రమావిభూతి, భా

స్కరునకు నెద్ది తేజము, దిశాపతి సంహతి కెద్ది నిల్పు, చం

దురునకు నెద్ది కాంతియు, జతుర్దశలోకవిభుత్వ మెద్ది నీ

కిరవుగ నా కుమారు డిక నింకొక యించుక సేపు నిల్చినన్?

సరోవరంలో పుట్టి, అమిత  తేజస్సుతో ప్రకాశిస్తున్న కుమారస్వామిని చూసి నారదుడు ఆశ్చర్యపోయాడు.  వెంటనే, కలహభోజనుడైన అతనికి ఒక ఆలోచన వచ్చింది.  వీరుడైన కుమారస్వామితో, దేవేంద్రుడు యుద్ధం చేసేటట్లు పురిగొలిపితే, ఆ రోజుకు భోజనం చేసినట్లవుతుందని అనుకున్నాడు.  నేరుగా దేవేంద్రుని వద్దకు వెళ్ళి, యీ విధంగా చెప్పాడు.

" ఈ పిల్లవాడు ఇంకా కొంచెం చేపు భూమిపై నిలిచి ఉంటే, శివుని గొప్పతనము, విష్ణువు లక్ష్మీసంపద, సూర్యుని తేజస్సు, దిక్పాలకుల నిలకడ,  చంద్రుని కాంతి, నీ చతుర్దశలోక ఆధిపత్యము మరుగున పడిపోతాయి. " 

నన్నెచోడకృత కుమారసంభవము కావ్యం దశమాశ్వాసం లోని యీ పద్యం కుమారస్వామి గొప్పతనాన్ని తెలియజేస్తూ, భవిష్యత్తులో దేవతలకు సేనాని అయ్యే లక్షణాన్ని సూచిస్తున్నది.

సువర్ణ సుమన సుజ్ఞేయము - 116 (పాండురంగ మాహాత్మ్యము: ప్రథమాశ్వాసం)

చదువుల పుట్టినిండ్లు, శమసంపద ఇక్కలు, పుణ్యలక్ష్మికిన్ 

మొదలి దివాణముల్ సురసమూహము నాకటిపంట లంచితా

భ్యుదయ నిసర్గబంధువులు, ప్రోడతనంబుల ఠాణముల్ పురిన్

పొదలెడు భుసురోత్తముల భూరిపవిత్రశరీరవల్లరుల్.

ఇది కాశీ క్షేత్రంలో నివసించే బ్రాహ్మణులను వర్ణించే పద్యం.  ఆ బ్రాహ్మణులు  చాలా పవిత్రమైనవారు అని కవితాత్మకంగా   భూరిపవిత్రశరీరశరీరవల్లరుల్ అన్నారు.  అనగా, మిక్కిలి పవిత్రమైన శరీరములనే తీగలు కలవారు అని అర్థము.

ఇంకా యెటువంటివారు?  చదువుల  పుట్టినిళ్ళు, శాంతికాముకులు (ఇక్కలు=స్థానములు), పుణ్యం కొలువుండే చోటులు (బహు పుణ్యాత్ములు), దేవతల ఆకలి తీర్చేవారు (యజ్ఞయాగాది క్రియలు చక్కగా నిర్వహించేవారు), అందరి శ్రేయస్సు కోరేవారు, మంచి నైపుణ్యం కలిగినవారు.

మనం చేసే పనులు మనమేమిటో చెబుతాయి.  ఆ ఊరిలోని బ్రాహ్మణులు కూడా అంతే.  వారు చేసే పనులే వారి గొప్పదనాన్ని సూచించాయి.

ఈ పద్యం తెనాలి రామకృష్ణుని పాండురంగ మాహాత్మ్యము ప్రథమాశ్వాసం లోనిది.